Karamanoğulları’nın Osmanlı Gelini “İlaldı” Hatun (1)
Osmanlı Sultanı Çelebi I. Mehmed’in kızı olan İlaldı Hatun, Karamanoğullarından İbrahim Bey’in eşidir. Bu anlamda hem Osmanlı hem de Karamanlı hanedanına mensup bir kadındır.
Osmanlı’nın Kuruluş Dönemi Evlilikleri Şöyle Değerlendirilebilir:
*14. ve 15. yüzyıl başlarında Osmanlı hükümdarları ve oğullarının evlilikleri, komşu hanedanların yani Rumeli’nin Hıristiyan ve Anadolu’nun Müslüman güçlerinin prensesleri ve sultanlarıyla yapılırdı.
Hanedanlar arası evlilikler taktik amaçlıydı; cıva gibi kaygan saflaşmalar ortamında, devletin askeri ve diplomatik konumunu güçlendirmeye elverişli ittifakları sürdürmek.
Osmanlı evliliklerinin çoğu, ya bir saldırı ittifakı görüşmelerinin bir parçası olarak ya da daha sık görüldüğü şekliyle yenilen tarafın boyun eğişi ve vasallık statüsünü kabul edişinin simgesi olarak düzenleniyordu.
Osmanlılar evlilik ittifaklarını, iktidar için yarıştıkları yerel Rumeli-Anadolu devletleriyle sınırlamışlardı; bunlar bir sonraki dönemeçte müttefik de olabilecek, potansiyel düşmanlardı.” (Leslie P. Peirce, Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, (Çev. Ayşe Berktay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, s. 35.)
Evlilikler, siyasete şekil vermekteydi. Nitekim I. Murad’ın kızı Nefise Hatun’un 1378’de Karamanoğlu Alaeddin ile evlenmesi iki rakip güç arasındaki mücadeleyi uzun süre durdurmuştur. [Anthony Dolphin Alderson, Bütün Yönleriyle Osmanlı Hanedanı, (Tercüme eden: Şefaettin Severcan), İz Yayıncılık (Yeni Şafak), Tarihsiz, s. 141.] Nefise Hatun ya da Nefise Melek Hatun (1363, Bursa- 1423, Karaman), I. Murad'ın kızı, Karamanoğlu Halil Bey'in oğlu Alâeddin Bey'in eşidir.
Daha önceden Osmanlı Hanedanlığı ile bir evlilik yapmış olan ve Nefise Hatun’un torunu olan Karaman beyi İbrahim Bey, Çelebi Osmanlı sultanı I. Mehmed’in kızı İlaldı Hatun ile evlenmiştir. Bu evlilikten altı erkek ve bir kız çocukları olmuştur. Kızları, Fatih Sultan II. Mehmed’le evlenmiştir. Karaman beyi Pir Ahmed Bey'in kız kardeşi Gülşah Hatun'u sarayına eşi olarak getiriyor. Bu vesile ile de Fatih Sultan II. Mehmet ve Pir Ahmed Bey kayınbiraderlik ilişkisi de kuruyorlar.
Başka bir ifade ile kısaca; Osmanlı sultanı Çelebi I. Mehmed'in kızı İlaldı Hatun Pir Ahmed Bey'in annesidir. (Son Karaman Beyi) İlaldı Hatun aynı zamanda Fatih Sultan II. Mehmed'in halası. (Nefise Sultan Hatun, Melek Sultan Hatun, Melek Hatun, Sultan Hatun olarak da anılır.) "İlaldı Hatun Mezarı Çankırı İmaret Camii haziresindedir."
Osmanlı sultanı Çelebi I. Mehmet’in kızları, yine Osmanlı sultanı II. Murad zamanında, Karamanoğullarından İbrahim, İsa ve Ali Beyler ile evlenmişler ve birisi de Varna Savaşı’nda şehit düşen Karaca Bey’e verilmiştir. (Uzunçarşılı, “Mehmed I”, s. 506. Karaca Paşa’nın Selçuk Hatun’la evli olduğu bilgisini verenler de vardır. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, s. 38, 870; Franz Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zamanı, (Çev. Dost Körpe), Oğlak Yayınları, İstanbul 2003, s. 53.)
İncu Hatun, Karamanoğlu Alaeddin Bey’in Nefise Hatun’la evliliğinden olan oğlu II. Mehmed’le evlidir. (Alderson, a.g.e., s. 302.) Mezarı Ermenek Balkusan Köyündedir.
Osmanlı Sultanı II. Murad, aradaki akrabalığı yeni evliliklerle kuvvetlendirmek istediğinden Karamanoğullarından İbrahim Bey’le kardeşleri Ali ve İsa Beylere birer kız kardeşini verdi. İbrahim Bey’e de kuvvet vererek karşılığında Ankara Savaşı sonrası Karamanlılara verilen Hamidili, Beyşehir ve Otlukhisarı’nı vermek şartıyla yardım etti. Konya üzerine giden İbrahim Bey, amcası kaçınca 1423 yılında Karaman beyi oldu. (İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. I, TTK Yayınları, Ankara 2011, s. 403.)
Öztuna ise Ayşe Sultan’ın (1414? -1469’dan sonra) 1426 yılında Sofya sancakbeyi Karamanoğlu Alaeddin Ali Bey oğlu II. Mehmed Bey ile evlendiğini söylemiştir. Ayşe Hatun’un evli olduğu kişi konusunda farklı fikirler olmasına rağmen vakıflarına göre Karamanoğlu Alaaddin Ali Bey ile evlendiği söylenebilir. (Öztuna, a.g.e., ss. 125-126; M. Tayyib Gökbilgin, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, VakıflarMülkler-Mukataalar, İşaret Yayınları, İstanbul 2007, s. 321. Zikredilmeyen kızları ve evlilikleri için bkz. Öztuna, a.g.e., ss. 391-392.)
İlaldı Sultan’ın Hayatı ve Eserleri
İlaldı Sultan’ın 1412 yılında doğdu. Bursa’da hayrat ve evkafı ile Konya’da darulhuffaz vakfı olduğunu, Karamanoğlu II. İbrahim Bey ile 1426 yılında evlendiğini ve 1471 yılında vefat etmiştir. (Öztuna, a.g.e., s. 125. Bursa’daki vakıflar başka birine ait olmalıdır. Nitekim Bursa’da Halil Paşa’nın kızı İlaldı Hatun 1500 tarihli vakfiyesinde, hanesini çocukların ve yetimlerin okumaları için vakfetmişti. Yine eşi Bali Bey’in ruhu için Hacı Ramazan Camisi’nde tesbih çekilip cüz okunması için vakıf yapmıştır. Uzunçarşılı, Çandarlı Vezir Ailesi, s. 96. 1471 yılı olayları anlatılırken Uzun Hasan’dan yardım talep etmeye giden İlaldı Hatun’un yolda öldüğü belirtilmiştir. Ebu Bekr-i Tihranî, Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yay., Ankara 2014, s. 361.)
Karamanoğlu II. Mehmed Bey’in İncu Hatun’dan önceki eşinden olan oğlu İbrahim Bey’le evli gösterdiği bir Osmanlı sultanı vardır. Bu, İlaldı Hatun’du ki İncu Hatun ile kardeştir. İbrahim Bey, İlaldı Hatun evliliği 1427’de yapılmıştır. (Alderson, a.g.e., s. 236; Şeyh Ali Semerkandi’nin Karaman’a geldiği sırada 1428-1429’da Karamanoğlu İbrahim Bey ile Osmanlı sultanı II. Murad devri olup, Murad Bey kız kardeşini Sultan İbrahim’le evlendirerek akrabalık ve barış tesis etmiştir. İsmail Hakkı Mercan, “Şeyh Alâeddin Ali es-Semerkandî ve Menâkıb-nâmesi, Menâkıb-nâmeye Göre Osmanlı Karamanlı Mücâdelesi”, XIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (4-8 Ekim 1999), C. III/1, Ankara 2002, s. 72. Karamanoğlu İbrahim Bey’in eşinin II. Murad’ın kızı olduğunu söyleyenler de vardır. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. 3, s. 871.)
Ancak Nefise Hatun, Alaeddin Bey’in eşidir. Uzluk ise, 1476 yılı vakıf kayıtlarına düştüğü açıklamada “Karamanoğlu İbrahim Bey’e verilen Osmanlı prensesi olacak.” (F. Nafiz Uzluk, Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1958, s. 19.) diyerek doğru bir tespitte bulunmuştur.
Kaynak:
* Doç. Dr. Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Artvin/TÜRKİYE, hamitsafakci@artvin.edu.tr ORCID: 0000-0002-1290-3392. Makale Gönderim Tarihi: 13.07.2018- Makale Kabul Tarihi: 24.04.2019 (https://belleten.gov.tr/tam-metin/2634/tur)
* Fotoğraflar internet ortamındandır.
Şerafettin GÜÇ